Zapalenie ziarniniakowe jest histologicznym wzorem reakcji tkankowej, która pojawia się po uszkodzeniu komórki. Zapalenie ziarniniakowe jest spowodowane różnymi stanami, w tym infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi, toksycznymi, alergicznymi, lekowymi i nowotworowymi. Wzorzec reakcji tkankowych zawęża patologiczną i kliniczną diagnostykę różnicową oraz późniejsze postępowanie kliniczne. Typowe wzorce reakcji obejmują martwicze ziarniniaki, nie martwicze ziarniniaki, ropne ziarniniaki, rozlane ziarniniakowe zapalenie i reakcje olbrzymiokomórkowe na ciało obce. Prototypowe przykłady martwiczych ziarniniaków obserwuje się w przypadku zakażeń mykobakteriami i nie-martwiczych ziarniniaków z sarkoidozą. Jednak w każdej kategorii istnieją szerokie diagnozy różnicowe. Przy zastosowaniu algorytmicznego podejścia opartego na wzorcach, identyfikacja etiologii staje się oczywista w kontekście klinicznym.
Układ płuc jest jednym z najczęściej dotkniętych miejscami zapalenia ziarniniakowego. Zakaźne przyczyny ziarniniaka są najbardziej rozpowszechnione w przypadku prątków i grzybów dimorficznych, które prowadzą do diagnostyki różnicowej. W przeciwieństwie do płuc, na skórę może mieć wpływ kilka dróg, w tym bezpośrednia inokulacja, źródła endogenne i rozprzestrzenianie się krwi. Ta szeroka podstawa zaangażowania wprowadza szereg czynników zakaźnych, które mogą mieć postać martwiczego lub nie martwiczego ziarniniakowego zapalenia. Etiologie niezakaźne wymagają dokładnego przeglądu kliniczno-patologicznego, aby zawęzić zakres patogenezy, do którego należą: reakcje na ciało obce, etiologie autoimmunologiczne, nowotworowe i związane z lekami. Ziarniniakowe zapalenie nerek, często określane jako ziarniniakowe śródmiąższowe zapalenie nerek (GIN), różni się od układów narządów, takich jak skóra czy płuca. Diagnostyka różnicowa GIN jest częściej spowodowana lekami i sarkoidozą w porównaniu z infekcjami (grzybiczymi i mykobakteryjnymi).
Tutaj omawiamy patogenezę i wzorce histologiczne obserwowane w różnych układach narządów i stanach klinicznych.