Omówienie
Jatrogeneza to każdy uraz lub choroba, która występuje w wyniku opieki medycznej (Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary, 2013). Stan jatrogenny to zły stan zdrowia lub niekorzystny skutek spowodowany leczeniem; zazwyczaj wynika z błędu diagnozy lub leczenia, a także może być winą któregokolwiek członka zespołu medycznego. Ryzyko jatrogenezy u osób w wieku powyżej 65 lat jest dwukrotnie większe niż u osób młodszych (Gurwitz i wsp., 1994), a powikłania jatrogenne mogą być cięższe u osób starszych (Merck Manual, 2013). Raport wartownika z Instytutu Medycyny przypisuje większość błędów nie zaniedbaniu lub niewłaściwemu postępowaniu, ale problemom systemowym (Institute of Medicine, 1999).
W latach 2007-2009 zgłoszono 708 642 zdarzenia dotyczące bezpieczeństwa pacjentów. przyczynił się do śmierci 79 670 hospitalizowanych beneficjentów Medicare w Stanach Zjednoczonych Ameryki (Healthgrades, 2011). Szacuje się, że zdarzenia jatrogenne dotykają 65% mieszkańców domów opieki rocznie i prawdopodobnie będą miały negatywny wpływ również na osoby starsze przebywające w domach opieki (Mitty, 2010). Działania niepożądane leków na receptę wynikają z nieprawidłowego zamawiania i podawania dawek oraz z polipragmazji u osób starszych. Inne problematyczne błędy mogą wynikać z błędnego odczytania wyników testów lub niejednoznacznej prezentacji objawów, które są oznaką starzenia się (Lantz, 2002; Agencja Badań i Jakości Opieki Zdrowotnej, 2004; Mitty, 2010). W 2011 r. Agencja ds. Żywności i Leków otrzymała 874 116 zgłoszeń zdarzeń niepożądanych dotyczących leków i terapeutycznych produktów biologicznych, w porównaniu z 370 240 zgłoszeniami w 2003 r. (FDA, 2012). Szacuje się, że 27% zdarzeń niepożądanych związanych z lekami w podstawowej opiece zdrowotnej i 42% w opiece długoterminowej można zapobiec (American Geriatrics Society, 2012).
Hospitalizacja zwiększa ryzyko zakażeń szpitalnych, reakcji poprzetoczeniowych, polifarmacji i bezruch. Mobilność ma kluczowe znaczenie dla dobrego samopoczucia i jakości życia osób starszych. Interwencje chirurgiczne i medyczne mogą prowadzić do powikłań z powodu znieczulenia lub przeciążenia płynami (Merck Manual, 2013). Starsi pacjenci często trafiają do szpitala bez leków lub odpowiedniej listy przepisanych leków, co oznacza, że zaplanowane dawki mogą zostać pominięte przez wiele godzin lub dni. Hospitalizowane osoby starsze są szczególnie narażone na „kaskadową jatrogenezę”, rozwój wielu powikłań zapoczątkowanych pozornie nieszkodliwym początkowym zdarzeniem (Thomlow i in., 2009).
Szereg czynników zwiększa ryzyko wystąpienia osoby starsze cierpiące na stan jatrogenny. Obecność wielu chorób przewlekłych zwiększa prawdopodobieństwo, że leczenie jednego problemu może mieć negatywny wpływ na inny. Na przykład, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w leczeniu zapalenia stawów może zaostrzyć niewydolność serca lub przewlekłe zapalenie żołądka. Fragmentacja świadczeń zdrowotnych na wiele specjalizacji może prowadzić do zmian w interwencjach terapeutycznych bez odpowiedniej komunikacji między opiekunami.
Zaproponowano szereg inicjatyw mających na celu zapobieganie jatrogenezie, zwłaszcza u osób starszych, w tym: kierownicy spraw do koordynowania usług; rozsądne zaangażowanie interdyscyplinarnego zespołu geriatrycznego w skomplikowanych przypadkach; konsultacja z farmaceutą; utworzenie specjalnych oddziałów pomocy doraźnej dla osób starszych; oraz przygotowywanie wcześniejszych dyrektyw, w tym wyznaczanie pełnomocnika do podejmowania decyzji medycznych (Merck Manual, 2013). Starając się promować bezpieczniejszą opiekę zdrowotną, Agencja Badań i Jakości Opieki Zdrowotnej opublikowała „20 wskazówek pomagających zapobiegać błędom medycznym”, które zostały przedstawione w ramce 56.1. Ta broszura informacyjna informuje pacjentów i członków ich rodzin o praktycznych krokach, jakie mogą podjąć, aby zapobiec błędom medycznym, zapewniając w ten sposób bezpieczniejszą opiekę zdrowotną.
Szereg dobrowolnych i obowiązkowych systemów zgłaszania zdarzeń niepożądanych w krajach na całym świecie ma podsumowano, a Światowy sojusz na rzecz bezpieczeństwa pacjentów (2005) opracował wytyczne dotyczące systemów raportowania i uczenia się. Systemy te nie mają być karą (co prawdopodobnie utrudniłoby zgłaszanie), ale te systemy mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów poprzez ułatwianie uczenia się na podstawie błędów systemu opieki zdrowotnej i podejmowanie działań w celu wprowadzenia zmian naprawczych.
W tym rozdziale skupiono się na na niepożądane reakcje na lek i bezruch oraz oferuje sugestie dotyczące aktywnego zapobiegania tym stanom.